Badanie fizykalne – lub inaczej: przedmiotowe – polega na zebraniu danych dotyczących stanu zdrowia pacjenta za pomocą odpowiednich metod i technik diagnostycznych. Jak wygląda takie badanie i kto je przeprowadza?
Badanie fizykalne – co to jest?
Jest częścią badania, wykonywaną przez lekarza, pielęgniarkę lub położną. Najczęściej dotyczy ono funkcji struktur anatomicznych, i dzięki niemu w szybki sposób można określić m.in. wielkość, położenie czy stan ważnych narządów. Badanie obejmuje cztery elementy, poprzedzone wywiadem:
- oglądanie,
- palpacja,
- opukiwanie,
- osłuchiwanie.
Każdy z tych elementów stosowany jest kolejno na różnych układach: głowy, szyi, klatki piersiowej, brzucha. W zależności od zgłaszanych dolegliwości, to także ocena stanu ogólnego, wyglądu powłok skórnych czy odruchów podczas badania układu nerwowego. U dzieci ważne są również pomiary wzrostu, rozmiaru głowy, długości kończyn czy stanu kręgosłupa, które mogą wskazywać ewentualne nieprawidłowości w rozwoju.
Różnice i przykłady badania fizykalnego u dzieci i dorosłych
Prawidłowo przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne to podstawowe elementy diagnozowania pacjenta – to od nich zaczyna się cały proces diagnostyczny, wybór ewentualnych dalszych metod postępowania lub przystąpienie do terapii. Dokonując przeglądu kolejnych układów anatomicznych, zbierane są informacje niezbędne do prawidłowego zdiagnozowania.
W połączeniu z wywiadem – zebraniem uwag zgłaszanych przez pacjenta, opiekunów dziecka lub jego samego – pielęgniarka subiektywnie ocenia jego stan fizyczny, wyszukując patologii wskazujących na stan chorobowy. Badania fizykalne w pielęgniarstwie pełnią szczególną rolę, gdyż jest to podstawowa czynność podczas codziennego kontaktu z pacjentem. Bez odpowiedniego przeszkolenia w tym zakresie, pielęgniarki i położne nie mogą uczestniczyć w kolejnych szkoleniach z bardziej specjalistycznych obszarów.
Badanie fizykalne dziecka
Schemat badania ogólnie jest taki sam u dzieci, jak i osób dorosłych, jednak można tu wyróżnić kilka znaczących różnic.
Przede wszystkim oglądem i diagnozowaniem maluchów zajmuje się zespół pediatryczny bądź neonatologiczny – w przypadku noworodków. Jest to istotne ze względu na różnice w budowie i rozwoju organizmu, jego fizjologią i bardzo często odmiennymi objawami chorobowymi. Niezbędna jest tu specjalistyczna wiedza, którą pielęgniarki oraz położne uzyskują na dodatkowych – niezbędnych – kursach.
Podczas badania fizykalnego dzieci dochodzą dodatkowe elementy do sprawdzenia, takie jak: pomiar obwodu głowy, wielkości ciemiączka czy badanie odruchów neurologicznych. Niezbędne jest też ocenienie proporcji ciała, zniekształceń bądź innych patologii, które mogą wpłynąć na dalszy rozwój młodego organizmu.
Badanie noworodków
Wkrótce po porodzie noworodki poddawane są szczegółowym badaniom przez lekarza lub położną, które pozwalają określić ich stan ogólny oraz wykluczyć niektóre choroby. Są to:
- pomiar długości ciała i jego waga,
- ocena budowy ciała i jego proporcji, z uwzględnieniem kończyn,
- ogląd twarzoczaszki w poszukiwaniu ewentualnych dysmorfii,
- sprawdzenie odruchów chwytnych i Moro,
- badanie stawów biodrowych,
- sprawdzanie drożności odbytu, ocena narządów płciowych,
- ocena podniebienia, obojczyków i ciemienia.
- następnie wykonywana jest pulsoksymetria,
- badanie przesiewowe słuchu,
- badanie w kierunku niedoczynności tarczycy, fenyloketonurii oraz mukowiscydozy.
Poprzez zwrócenie uwagi na akcję serca, oddechy, skórę, napięcie mięśni i reakcje na bodźce można przewidzieć, czy dziecko będzie wymagało dalszej, specjalistycznej obserwacji.
Starsze dzieci – z wizytą u pediatry
Przed przystąpieniem do badania fizykalnego, niezwykle ważny jest wywiad. Pozwala on zorientować się w ogólnej sytuacji i pomóc nakierować na ewentualne problemy. Należy pamiętać, że opiekunowie są najlepszymi obserwatorami i warto słuchać ich z uwagą; również dziecko – jeżeli potrafi już mówić – powinno samo móc wypowiedzieć się o swoich odczuciach.
Uważna obserwacja dziecka dostarcza informacji dotyczących stanu fizycznego (wygląd, budowa ciała, stan odżywienia) i psychoemocjonalnego, a całość badania obejmuje:
- ocenę stanu ogólnego (wrażenie ogólne),
- ocenę rozwoju psychoruchowego i fizycznego (w tym stan odżywienia),
- budowę i proporcje ciała,
- postawę i ułożenie ciała (przymusowe, dowolne),
- wynik badania poszczególnych narządów lub układów.
Umiejętność stawiania diagnozy pielęgniarskiej stwarza szansę na to, że u pacjenta szybciej zostanie wychwycony problem zdrowotny, możliwie bez konieczności diagnozy lekarskiej bądź kosztownych, specjalistycznych badań. We współczesnym pielęgniarstwie badanie fizykalne jest integralnym elementem pielęgnacji pacjenta, a umiejętność prawidłowego i profesjonalnego wykonania tego badania przyczynia się do polepszenia współpracy z całym zespołem terapeutycznym.
